Yüzyıllardır anadan kıza öğretilerek yaşatılan gelenek: Dölek Güveci

Gümüşhane’nin Dölek köyünde yüzlerce yıldır kadınların topraktan yaptığı ve yörede “Gudu” olarak adlandırılan coğrafi işaretli ürünü Dölek Güveci Ramazan ayının gelmesiyle birlikte yoğun ilgi görüyor.

Geçtiğimiz günlerde Gümüşhane’de ilk kez bir köyün kendi imkanları ile ürettiği bir ürünü yine kendi imkanları ile coğrafi işaretli ürün olarak tescil ettirmesiyle birlikte Gümüşhane’nin 10. coğrafi işaretli ürünü Dölek Güveci oldu. Güvecin yapımı ise yüzyıllardır geleneksel yöntemlerle analardan kızlarına öğretilerek yaşatılıyor.

Köyün farklı noktalarından getirilen toprağın hiçbir makine kullanılmadan karıştırılıp, çamur haline dönüştürüldükten sonra kadınların elinde güveç, sütlaç kabı, testi, vazo ve sürahi gibi ürünlere dönüştürülürken, toprak kaplar Türkiye’nin dört bir yanına gönderiliyor.

Kent merkezine 32 kilometre mesafede bulunan ve geçmişte hemen hemen tüm köy sakinlerinin geçimini sağladığı dölek güveci yapımı bugünlerde 20 haneye kadar düştü. Sağlıklı olması ve içerisinde pişirilen yemeğe ayrı bir lezzet katması nedeniyle yoğun ilgi gören Dölek Güvecini köydeki 5-6 farklı noktadan toplanan toprakları evlere taşıyarak başladıkları zorlu süreci anlatan kadınlardan Şamizer Çolak, kendini bildi bileli annesinden öğrendiği şekilde bu kapları yaptığını söyledi.

“Eskiden bunları satar evimize buğday, un, bulgur alırdık”

Eskiden tüm Dölek köylülerinin geçimini bu güveçlerle sağladığını kaydeden Çolak, “Yapılan bu kapları götürür satar buğday, un, mısır, yarma, bulgur alır gelirlerdi. Kış mevsiminde bile yapıp soba yakıp kurutup götürür satarlardı. Şimdi Nisan-Mayıs ve Eylül-Ekim aylarında yapılıyor ve buraya gelip alıp gidiyorlar” dedi.

“Bu kaplarda yemek daha lezzetli olur, daha sağlıklı olur”

Dölek Güveçlerinin yapıldığı çamurun köydeki 5-6 farklı noktadan toplanan topraklardan yapıldığını ifade eden Çolak, “Eskiden bazı yerlerde araç yolu olmadığı için sırtımızda getirirdik toprağı hayvanlar bile gidemezdi o yollardan. Bahar aylarında toprak nemli olduğu için alıp depoluyoruz. Ben annemden, o da annesinden öğrendi. Atalarımızdan gelen bir gelenek bu bize. Bu kaplarda yemek daha lezzetli olur, daha sağlıklı olur. Özellikle ramazan ayında insanlar çok fazla kullanıyor bunu” diye konuştu.

Dölek Güvecinin yapılışını da anlatan Çolak, “Toprağı getirdikten sonra suyla karıştırıp ayaklarla çiğniyoruz. Çamur haline geldikten sonra taşlarını ayıklayıp şekil veriyoruz. Kuruduktan sonra kulpları takılacak ve gogoç adını verdiğimiz taşla cilalayacağız. Tandırda pişirdikten sonra içerisinde sütle zirliyoruz” şeklinde konuştu.

Güveç yapan kadınlardan Ayşe Arı da güveç yapmayı köye gelin geldikten sonra öğrendiğini belirterek, “Sonradan öğrendim. 2-3 yıldır sürekli yapıyorum. Toprağını 5-6 yerden daha iyi olsun diye alıyoruz. Bunda pişen yemek çok lezzetli olur. Gelirimiz yok, bunu satıp ekmeğimizi alıyoruz” ifadelerini kullandı.

“Gümüşhane’nin 10.coğrafi işaretli ürünü Dölek Güveci oldu”

Köy muhtarı İlhan Çolak ise tarihten beri köyün geçim kaynağının güveç yapımı olduğunu belirterek, “Yıllardır tescil etmek için uğraşıyorduk. Geçtiğimiz günlerde tescil işlemleri tamamlanarak Gümüşhane Dölek Güveci adı altında coğrafi işaret belgesini de aldık. İstanbul, Gebze, Almanya derneklerimizle el ele vererek bu işi başardık. Emeği geçen herkese çok teşekkür ediyoruz” dedi.

“Dölek köyü ben kendimi bildim bileli bununla geçimini sağlıyor”

Bu işin devam etmesi için gençlerin teşvik alarak bu işi yapması gerektiğinin altını çizen Muhtar Çolak, “Teşvik almayınca bu işler olmuyor. Makineden ziyade elde yapılan Dölek Güveci daha kaliteli oluyor. Eskiden her evde güveç yapılırdı ama şuanda en az 20 evde güveç yapılıyor. Dölek köyü ben kendimi bildim bileli bununla geçimini sağlıyor. Ben bile gençliğimde Hakkari’ye, Van’a, Yüksekova’ya, Erzincan’a, Trabzon’a, Giresun’a kadar gidip güveç sattım. Bu güveci bilenler zaten ısrarla alıyor. Tarihten bugüne güveç yapımı köyümüzde devam eder. Trabzon’a göç eden insanlarımız bile orada yapıp sattılar. Yılın her döneminde satılır ama en fazla satış Ramazan ayında yapılır. Fiyatı güvecin büyüklüğüne göre değişiyor” diye konuştu.